พิชาย รัตนดิลก ณ ภูเก็ต ว่าด้วย การเมืองเรื่องการปฏิรูปและปรองดองกับคำถามเรื่องชีวิตและสังคมที่ดี

การเมืองเรื่องการปฏิรูปและปรองดองกับคำถามเรื่องชีวิตและสังคมที่ดี

พิชาย รัตนดิลก ณ ภูเก็ต

ทุกวันนี้การถกเถียงทางการเมืองของสังคมไทยหมุนวนอยู่ในเรื่องของการปฏิรูปและการปรองดอง บุคลากรและงบประมาณจำนวนมหาศาลของประเทศถูกใช้ไปเพื่อทำงานในเรื่องเหล่านี้ คณะกรรมการหลากหลายชุดถูกจัดตั้งขึ้นมาเพื่อศึกษาแสวงหาแนวทาง ยุทธศาสตร์และมาตรการสำหรับการปฏิรูปและปรองดอง แต่ละชุดก็มีผลผลิตที่ได้มีการจัดพิมพ์และเผยแพร่ออกไปสู่สาธารณะ  แต่ทว่าการยอมรับและการนำไปปฏิบัติกลับมีน้อยยิ่งนัก

การปฏิรูปเป็นการเปลี่ยนแปลงสภาวะเดิมที่เราคิดว่าเป็นปัญหาอย่างใดอย่างหนึ่ง ไปสู่สภาวะใหม่ที่เราคาดหวังว่าจะทำให้ปัญหาเดิมคลี่คลายลง  แต่การทำเช่นนี้อาจทำให้มีปัญหาเพิ่มขึ้นก็ได้ เพราะว่าในสังคมมีกลุ่มคนหลากหลายกลุ่มซึ่งได้รับประโยชน์และพึงพอใจอยู่กับสภาวะหรือปัญหาเดิม  หากมีการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นย่อมทำให้คนกลุ่มนี้สูญเสียผลประโยชน์บางส่วนไป และนั่นจะนำไปสู่การต่อต้านการเปลี่ยนแปลงได้

สภาวะเดิมอะไรบ้างของสังคมที่ได้รับการมองว่าเป็นปัญหาขึ้นอยู่กับความคิดร่วมของคนในสังคมว่าอะไรคือสังคมที่ดีและอะไรคือชีวิตที่ดี  คำถามคือความคิดร่วมของคนในสังคมมาจากไหน และหากมีความคิดร่วมอย่างใดอย่างหนึ่งเกิดขึ้น จะมีหลักประกันอะไรว่าความคิดดังกล่าวจะได้รับการยอมรับจากคนทั้งหมดของสังคม  อันที่จริงคำถามในลักษณะนี้มีมาอย่างยาวนานในประวัติศาสตร์ของมนุษยชาติ และมีความแตกต่างกันในแต่ละสังคม  และแม้กระทั่งในสังคมเดียวกันความคิดเกี่ยวกับชีวิตที่ดีและสังคมที่ดีก็ยังแตกต่างกันตามกาลเวลาอีกด้วย

 ในอดีตของหลายประเทศ กลุ่มคนที่เป็นผู้กำหนดว่าชีวิตที่ดีคืออะไรมักจะเป็นกลุ่มนักบวช ส่วนผู้ที่เสนอสังคมที่ดีในเชิงอุดมคติคืออะไรมักจะเป็นนักปราชญ์  แต่สำหรับการกำหนดคุณลักษณะของชีวิตที่ดีและสังคมที่ดี ซึ่งถูกนำไปเชิงปฏิบัติจริงในชีวิตประจำวันของผู้คนมักจะเป็นดำเนินการโดยนักปกครองของประเทศเหล่านั้น   ซึ่งพวกเขามักจะกำหนดว่า ลักษณะของชีวิตที่ดีคือ การที่สามารถเสพสุขจากกามสัมผัสทั้งห้า และการครอบครองทรัพย์สินเงินทองจำนวนมหาศาล ทั้งยั้งสามารถสืบทอดไปยังลูกหลานของตนเองได้ แต่ก็เป็นที่แน่นอนว่าลักษณะชีวิตที่ดีเช่นนี้จำกัดแต่เฉพาะในกลุ่มของนักปกครองเท่านั้น  ส่วนชีวิตที่ดีของประชาชนที่อยู่ภายในสังคมแบบนั้นถูกนิยามอีกแบบหนึ่งนั่นคือ ต้องใช้ชีวิตอย่างสมถะ มีความซื่อสัตย์ภักดีต่อนักปกครอง และพร้อมที่จะเสียสละชีวิตของตนเองเพื่อปกป้องให้นักปกครองและเครือญาติให้มีความสุขและอำนาจสืบต่อไป   ส่วนสังคมที่ดีได้ถูกนิยามว่า ต้องเป็นสังคมที่เอื้อประโยชน์เปิดโอกาสต่อการดำรงอำนาจ และสืบทอดอำนาจของนักปกครองและลูกหลานของพวกเขา 

หลายประเทศได้ปฏิบัติตามนิยามของชีวิตที่ดีและสังคมที่ดีดังกล่าวเป็นเวลานับศตวรรษ แต่ต่อมาได้มีการถกเถียงทางปรัชญาและการต่อสู้ทางการเมืองเพื่อที่จะเปลี่ยนแปลงคำนิยามของชีวิตที่ดีและสังคมที่ดีทั้งในระดับความคิดเชิงอุดมคติและการปฏิบัติทางการเมืองสังคมที่เป็นจริง  ในโลกยุคสมัยใหม่นักปรัชญาหลายคนได้เสนอว่าชีวิตที่ดีต้องมีขอบเขตที่ครอบคลุมประชาชนส่วนใหญ่ของสังคม มิใช่จำกัดแต่นักปกครองส่วนน้อยดังในอดีตอีกต่อไป

  แต่สำหรับเนื้อหาของการมีชีวิตที่ดีนั้นกลับมีการเปลี่ยนแปลงจากอดีตไม่มากนักนั่นคือ การสามารถเสพสุขจากกามสัมผัสทั้งห้าอันได้แก่ ได้กินอาหารอร่อยอิ่มท้องอย่างต่อเนื่อง ได้สัมผัสและมีความสุขทางเพศ ได้ยินเสียงดนตรีอันไพเราะตามรสนิยมที่ชอบ ได้ดูหนังดูละคร อ่านหนังสือนวนิยาย และท่องเที่ยวตามที่ต้องการ และการได้รับกลิ่นที่ชวนอภิรมย์จากน้ำหอมและมวลดอกไม้     

การมีชีวิตที่ดีในยุคสมัยใหม่ยังรวมไปถึงการได้ทำงานในอาชีพที่ตนเองชอบ การครอบครองทรัพย์สินเงินทอง มีบ้านเป็นของตนเอง เป็นเจ้าของเครื่องมือสื่อสารที่ทันสมัย และมีสิ่งอำนวยความสะดวกทั้งหลายในชีวิตประจำวัน รวมทั้งการมีความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้คนรอบข้าง

มิติการนิยามชีวิตที่ดีนอกเหนือจากองค์ประกอบพื้นฐานข้างต้นแล้ว นักปรัชญาจำนวนหนึ่งยังได้นำเสนอว่า การมีชีวิตที่ดีคือ การที่คนมีเสรีภาพในการทำสิ่งใดตามที่ปรารถนา โดยที่ไม่ไปละเมิดสิทธิและเสรีภาพของผู้อื่น บางคนก็เสนอว่าชีวิตที่ดีคือการมีเสรีภาพและสามารถใช้เสรีภาพอย่างเป็นอิสระอย่างแท้จริง ภายใต้กฎเกณฑ์ที่ตนเองตั้งขึ้นด้วยสำนึกแห่งหน้าที่ต่อมนุษยชาติ   การมีชีวิตอยู่อย่างมีคุณค่าและศักดิ์ศรีของความแป็นมนุษย์  หรือหากอิงทางศาสนาหน่อย การมีชีวิตที่ดีก็คือ  การปฏิบัติตัวอย่างมีคุณธรรมตามหลักศาสนา หรือ การมีกายที่ไม่เจ็บป่วย และการมีความสงบสุขสันติภายในจิตใจนั่นเอง

 ด้านสังคมที่ดีก็มีนักปรัชญาจำนวนมากเสนอออกมาให้เราได้รับรู้กัน   ข้อเสนอหลักๆก็มีอย่างเช่น เป็นสังคมที่คนส่วนใหญ่มีความสุขและได้ประโยชน์มากที่สุด ได้ครอบครองสิ่งอำนวยความสะดวกสบายอย่างทั่วหน้า ได้รับผลประโยชน์ทางวัตถุหรือความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจอย่างทั่วถึง มีชนชั้นกลางมาก มีคนจนน้อยหรือไม่มีเลย  ปราศจากความเหลื่อมล้ำ  ผู้คนดำรงชีวิตอยู่อย่างปลอดภัยมั่นคงโดยปราศจากความกลัวและมีหลักประกันหรือมีสวัสดิการในการดำรงชีวิต รวมทั้งเป็นสังคมที่มีความยุติธรรม ประชาชนได้รับการปฏิบัติอย่างเท่าเทียมกันทางกฎหมาย มีเสรีภาพในการแสดงความคิดและการกระทำตามข้อกำหนดของกฎหมาย   เป็นสังคมเปิดที่ให้ทุกคนมีโอกาสในการแสวงหาความก้าวหน้า และมีการกระจายอำนาจไปยังกลุ่มต่าง ๆ ในสังคมอย่างเหมาะสม

อย่าไรก็ตาม คุณลักษณะของชีวิตที่ดีและสังคมที่ดีในยุคสมัยใหม่มิใช่เป็นเรื่องที่ใครหรือกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งในสังคมจะมากำหนดเอาตามใจชอบ แล้วบังคับให้ผู้อื่นต้องยอมรับและปฏิบัติตาม  หากแต่ต้องกระทำโดยการมีส่วนร่วมจากทุกกลุ่มอย่างเหมาะสมและเป็นธรรมในการอภิปรายและสนทนากันอย่างละเอียดลึกซึ้ง โดยใช้สติ ปัญญา เหตุผล ความเห็นอกเห็นใจ การคำนึงถึงประโยชน์ของส่วนรวม และศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ เป็นหลักการสำคัญของการสนทนา เพื่อแสวงหาเป้าหมายและแนวทางที่เป็นฉันทามติหรือได้รับการยอมรับจากทุกฝ่าย

การปฏิรูปและการปรองดองของประเทศไทยจึงควรเป็นสิ่งที่ประชาชนทุกฝ่ายในสังคมมาร่วมกันสนทนาและพิจารณาว่า มีคุณลักษณะใดบ้างที่เป็นเป้าประสงค์ของการมีชีวิตที่ดีและสังคมที่ดีสำหรับคนไทยและสังคมไทย  มีสภาวะใดบ้างในปัจจุบันที่ไม่เป็นไปตามเป้าประสงค์เหล่านั้น และมีสิ่งใดบ้างที่บั่นทอนหรือทำลายเป้าหมายเหล่านั้น  เมื่อได้ประเด็นต่าง ๆ มาแล้วก็ต้อง พิจารณาและตัดสินใจว่า เรื่องอะไรบ้างที่ควรเปลี่ยนแปลง และมีแนวทางในการเปลี่ยนแปลงอย่างไรที่จะนำไปสู่การบรรลุเป้าประสงค์ร่วมของสังคม

ปัจจัยสำคัญที่การทำให้การปฏิรูปและการปรองดองมีความเป็นไปได้ก็คือ คณะผู้มีอำนาจในสังคมปัจจุบันที่ดำเนินการเรื่องนี้อยู่จะต้องไม่ใช้ความคิดและจุดยืนตนเองและพวกพ้องเป็นศูนย์กลางของจักรวาล แล้วใช้อำนาจบีบบังคับให้กลุ่มอื่น ๆ ในสังคมยอมรับและยอมปฏิบัติตามความหมายหรือความปรารถนาของตนเอง  การใช้อำนาจบีบบังคับทั้งทางตรงและทางอ้อมย่อมมิใช่หนทางที่จะทำให้เกิดการปฏิรูปและการปรองดองได้ รังแต่จะทำให้สถานการณ์พัฒนาไปสู่ความเลวร้ายและความขัดแย้งยิ่งขึ้น

แต่สิ่งที่กำลังทำในเวลานี้ และที่จะเกิดขึ้นในอนาคต ผมยังไม่เห็นหนทางว่าจะนำไปสู่การปฏิรูปและความปรองดองในความหมายของการมีชีวิตที่ดีและสังคมที่ดี ที่เสนอโดยนักปรัชญายุคสมัยใหม่ได้แม้แต่น้อย   แต่กำลังจะกลายเป็นชีวิตที่ดีและสังคมที่ดีตามนิยามของนักปกครองในอดีตที่ยาวไกลเสียมากกว่า