ปรัชญาสังคมศาสตร์

ปรัชญาสังคมศาสตร์

พิชาย รัตนดิลก ณ ภูเก็ต

พิมพ์ครั้งที่ ๒  

จำหน่ายที่ศูนย์หนังสือจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย 

และศูนย์หนังสือมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

              การเขียนหนังสือเล่มหนึ่งเป็นการเดินทางที่ผู้เขียนเองมิอาจกำหนดเนื้อหาและ

จุดหมายปลายทางล่วงหน้าที่ชัดเจนได้ การเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นเสมอระหว่างกระบวนการเขียน

จวบจนถึง ณ จุดหนึ่งของเวลาที่จำเป็นจะต้องเขียนให้จบลง ไม่ว่าจะด้วยเงื่อนไขประการใด

ก็ตาม เรื่องราวต่างๆ จึงถูกประกอบขึ้นมาเป็นรูปร่าง แต่ความท้าทายต่างๆก็ยังดำรงอยู่อย่าง

ไม่จบสิ้น

              ในการเขียนตำราเรื่องปรัชญาสังคมศาสตร์: การอธิบายสังคม รากฐานสำหรับการวิจัย

ทางสังคม ผู้เขียนได้รับทุนจากคณะพัฒนาสังคมและสิ่งแวดล้อม สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์

การเขียนโดยรับทุนมีข้อดีที่สำคัญคือ มีการกำหนดระยะเวลาที่ชัดเจนที่ผู้เขียนจะต้องเขียนให้จบ

ซึ่งเป็นแรงกดดันให้ต้องลงมือเขียนอย่างต่อเนื่อง แม้ว่าจะอยู่ท่ามกลางความโกลาหลของงานอื่นๆ

อีกนานาประการ ภายใต้เงื่อนไขเหล่านั้นหากไม่มีเส้นปลายทางที่ชัดเจนก็อาจทำให้งานเขียน

ยากแก่การบรรลุได้ เพราะว่ามีเรื่องราวต่างๆเหลือคณานับที่เข้ามากระทบรบกวนความตั้งใจ

ในการเขียนอยู่เสมอ

             ตำราเล่มนี้มีบท 8 บท บทที่ 1 เป็นเรื่องข้อถกเถียงของความเป็นศาสตร์และ

ความเป็นไปได้ของกฎและทฤษฎีในสังคมศาสตร์ รวมทั้งอธิบายถึงภววิทยา ญาณวิทยา

ระเบียบวิธีวิทยา และกระบวนทัศน์ในปรัชญาของสังคมศาสตร์ 

            บทที่ 2 เป็นการนำเสนอเกี่ยวกับการอธิบายเชิงสาเหตุ ลักษณะความเป็นสาเหตุ ประเภทของการอธิบายเชิงสาเหตุ

ทั้งแบบนิรนัย และอุปนัย รวมทั้งเงื่อนไขที่จำเป็นและเพียงพอต่อการเป็นสาเหตุ ตลอดจน

การอภิปรายข้อถกเถียงทางปรัชญาที่เกี่ยวข้องกับการอธิบายเชิงสาเหตุประเภทต่างๆ 

            บทที่ 3 เป็นเรื่องราวเกี่ยวกับการอธิบายทางเลือกเชิงเหตุผล มีตัวแบบที่เกี่ยวข้องกับการอธิบาย

หลากหลายตัวแบบ เช่น การอธิบายเชิงผลรวม ทฤษฎีทางเลือกเชิงเหตุผล ทฤษฎี

ความน่าจะเป็น และทฤษฎีสินค้าสาธารณะ การใช้เหตุผลเชิงยุทธศาสตร์และทฤษฎีเกม

ปมปัญหาของนักโทษ การเชื่อมโยงระหว่างการมีเหตุผลของปัจเจกบุคคลกับทฤษฎีการ

กระทำร่วม การวิพากษ์เหตุผลเชิงเศรษฐกิจ และเหตุผลเชิงพุทธิปัญญา 

         

  บทที่ 4 เป็นการอธิบายเชิงโครงสร้างและหน้าที่ ซึ่งชี้ให้เห็นถึงการอธิบายแบบหน้าที่ในฐานะที่เป็นสาเหตุ 

และจุดอ่อนที่เกิดขึ้นจากการอธิบายแบบหน้าที่ ในด้านการอธิบายเชิงโครงสร้างนั้นมีทั้งแบบโครงสร้างที่ 

เป็นสาเหตุซึ่งมีการเชื่อมโยงกระบวนการเกิด ดำรงอยู่และเปลี่ยนแปลงปรากฏการณ์สังคม และ

การอธิบายโครงสร้างแบบที่ไม่ใช่สาเหตุ ซึ่งทำให้เห็นองค์ประกอบของความสัมพันธ์เชิงองค์รวม

ของปรากฏการณ์และการเห็นความจริงในอีกมิติหนึ่ง 

         

  บทที่ 5 เป็นการทำความเข้าใจเกี่ยวกับ ศาสตร์แห่งการตีความทั้งในแง่พัฒนาการของการใช้ศาสตร์แห่งการตีความ จากการเน้นตัวบทในคัมภีร์ศาสนา ไปสู่ตัวบทเรื่องภาษา และตัวบทในฐานะที่เป็นปรากฏการณ์ทางสังคม ทั้งยัง

พิจารณาประเด็นฐานคติของการตีความเกี่ยวกับสังคมและมนุษย์ ตลอดจนถึงแนวทางและ

ตัวแบบการตีความต่างๆ ที่นำมาใช้ในการอธิบายสังคม เช่น ตัวแบบเชิงสัญลักษณ์ และตัวแบบ

เชิงการละคร เป็นต้น 

บทที่ 6 เป็นการนำมาสู่ปรัชญาสัจนิยมวิพากษ์ซึ่งเป็นปรัชญาที่พัฒนา

ขึ้นมาจากความเสื่อมของปรัชญาปฏิฐานนิยมแบบดั้งเดิม โดยมีการยอมรับว่าความเป็นสากล

ทางภววิทยาของศาสตร์ต่างๆ เป็นไปได้ยาก แต่ทว่ายังมีความหวังสำหรับจุดร่วมกันในเรื่อง

ญาณวิทยาและวิธีวิทยาในการศึกษาแสวงหาความรู้ของมนุษย์

         บทที่ 7 เป็นทฤษฎีวิพากษ์ซึ่งเริ่มต้นจากการวิพากษ์ปฏิฐานนิยมทั้งในเชิงภววิทยา ญาณวิทยา และวิธีวิทยา และความเป็นเหตุผลที่ขับเคลื่อนโลกสมัยใหม่ รวมทั้งเสนอสิ่งสำคัญแก่โลกทางวิชาการนั่นคือ เป้าหมาย

การศึกษามิใช่มุ่งเพื่ออธิบายและเข้าใจปรากฏการณ์ทางสังคมเท่านั้น หากยังต้องเปลี่ยนแปลง

สังคมและปลดปล่อยมนุษย์ให้เป็นอิสระด้วย 

        บทที่ 8 เป็นการนำเสนอปรัชญาปฏิบัตินิยม

หลังโครงสร้างนิยม และหลังนวสมัยนิยม ปรัชญาปฏิบัตินิยมนั้นเห็นว่า ทัศนะการมองทฤษฎี

แบบกระจกสะท้อนปรากฏการณ์ทางสังคม ซึ่งนักวิจัยมีฐานะเป็นผู้สังเกตการณ์ไม่เหมาะสม

สำหรับการวิจัยทางสังคม การวิจัยทางสังคมควรเน้นรูปแบบของการปฏิบัติและในฐานะที่มี

ความตื่นตัว พร้อมที่จะเปลี่ยนแปลงความเป็นจริงที่ดำรงอยู่ และเชื่อว่าความรู้มีความเชื่อมโยง

กับประโยชน์เชิงพุทธิปัญญา 

        

          ส่วนหลังโครงสร้างนิยมและหลังนวสมัยนิยม มุ่งเน้นการทำลาย

มายาคติของการอธิบายขนาดใหญ่หรือความหมายอันเป็นสากลของแนวคิดต่างๆที่ครอบงำ

สังคม โดยการถอดรื้อและใช้แนวทางแบบวงศาวิทยาเพื่อทำให้เกิดมุมมองใหม่และความเข้าใจ

ใหม่ต่อความหมายและปรากฏการณ์ต่างๆ อันเป็นการสร้างพื้นที่ให้กับสิ่งที่เคยถูกปิดกั้นหรือ

กดทับ ได้มีพื้นที่ทางวิชาการและสังคมมากขึ้น

           ตำราเล่มนี้ประสบความสำเร็จลงได้ด้วยการสนับสนุนและการให้ข้อคิดเสนอแนะจาก

เพื่อนๆนักวิชาการ และนักศึกษาปริญญาเอกของคณะพัฒนาสังคมและสิ่งแวดล้อมหลายท่าน

ซึ่งมีส่วนร่วมในการอ่านร่างแรกๆ ของตำราเล่มนี้ ผู้เขียนจึงขอขอบคุณทุกท่านในโอกาสนี้ด้วย

สารบัญ

บทที่ 1 ปรัชญาสังคมศาสตร์และกระบวนทัศน์ในการแสวงหาความรู้

บทนำ  

ลักษณะพื้นฐานในการแสวงหาความรู้ของมนุษย์ 

การวิพากษ์ความเป็นกฎและทฤษฎีของสังคมศาสตร์ 

ข้อถกเถียงเกี่ยวกับสภาวะก่อนมีกระบวนทัศน์ 

ข้อถกเถียงเกี่ยวกับปรากฏการณ์ที่ศึกษา 

ข้อถกเถียงเกี่ยวกับการปลอดค่านิยมในการศึกษา 

ข้อถกเถียงเกี่ยวกับความสามารถในการทำนาย 

ภววิทยาของปรัชญาสังคมศาสตร์ 

ญาณวิทยา 

การใช้เหตุผลที่ชอบธรรม 

โครงสร้างของความรู้และการตัดสินความชอบธรรม 

แหล่งของความรู้และการตัดสินความชอบธรรม 

ข้อจำกัดของความรู้และการตัดสินความชอบธรรม 

จุดยืนทางญาณวิทยา 

วิธีวิทยา 

กระบวนทัศน์ในการแสวงหาความรู้ 

สรุป  

บรรณานุกรม 

บทที่ 2 การอธิบายเชิงสาเหตุ

บทนำ 

ลักษณะทั่วไปของสาเหตุ 

ประเภทของการอธิบายเชิงสาเหตุ 

การอธิบายกลไกเชิงสาเหตุ 

ความเป็นไปได้ของตัวแบบการอธิบายของ แฮมเพล 

กับการอธิบายปรากฏการณ์ทางสังคม

การอธิบายเชิงแบบแผนอุปนัย 

การสร้างมนโนทัศน์ในการอธิบายสังคมจากวิธีการอุปนัย 

ความผิดพลาดของการอุปนัย 

เงื่อนไขที่เพียงพอและจำเป็น 

รูปแบบของการให้เหตุผลเชิงสาเหตุ 

กรณีศึกษา 

วิธีการเปรียบเทียบ 

วิธีการของมิลล์ 

สรุป 

บรรณานุกรม 

บทที่ 3 การอธิบายแบบทางเลือกเชิงเหตุผล

บทนำ 

รากฐานทางความคิดของทฤษฎีทางเลือกเชิงเหตุผล 

ทฤษฎีการตัดสินใจ 

แนวคิดอรรถประโยชน์ 

แนวคิดความน่าจะเป็น 

กฎการตัดสินใจ 

การใช้เหตุผลเชิงยุทธศาสตร์และทฤษฎีเกม 

ปมปัญหาของนักโทษ 

การเชื่อมโยงระหว่างการมีเหตุผลของปัจเจกบุคคลกับทฤษฎีการกระทำร่วม 

การวิพากษ์เหตุผลเชิงเศรษฐกิจ 

เหตุผลเชิงพุทธิปัญญา 

สรุป 

บรรณานุกรม 

บทที่ 4 การอธิบายเชิงหน้าที่และโครงสร้าง

บทนำ 

การอธิบายเชิงหน้าที่ 

การอธิบายเชิงหน้าที่ในสังคมศาสตร์และเกณฑ์การพิจารณาการเป็นสาเหตุ 

การอธิบายเชิงโครงสร้าง

 การอธิบายโครงสร้างเชิงสาเหตุ 

การอธิบายเชิงโครงสร้างที่ไม่เป็นสาเหตุ 

สรุป 

บรรณานุกรม 

บทที่ 5 ศาสตร์แห่งการตีความ

บทนำ 

พัฒนาการของศาสตร์แห่งการตีความ 

ฐานคติการตีความทางสังคม 

ฐานคติเกี่ยวกับมนุษย์ 

แนวทางการตีความทางสังคม 

ตัวแบบการตีความการกระทำทางสังคม 

สรุป 

บรรณานุกรม 

บทที่ 6 สัจนิยมเชิงวิพากษ์

บทนำ 

กำเนิดและพัฒนาการของสัจนิยมเชิงวิพากษ์ 

สัจนิยม ความเป็นจริง และความเป็นสาเหตุ 

การจำแนกระดับความเป็นจริงและหลักความไม่สอดคล้อง 

ระหว่างการอธิบายละการทำนาย

วิธีการสร้างความรู้แบบ “ปฏินัย” 

สัจนิยมกับการอธิบายสังคม 

ตัวอย่างการอธิบายสังคมของสัจนิยมวิพากษ์ 

วิพากษ์สัจนิยมเชิงวิพากษ์ 

สรุป 

บรรณานุกรม 

บทที่ 7 ทฤษฎีวิพากษ์

บทนำ 

สำนักแฟรงค์เฟิร์ทยุคแรก: การวิพากษ์ปฏิฐานนิยม 

ทฤษฎีวิพากษ์ยุคสอง: ประเภทของความรู้และการกระทำเชิงการสื่อสาร 

สรุป 

บรรณานุกรม 

บทที่ 8 ปฏิบัตินิยม หลังโครงสร้างนิยม และหลังนวสมัยนิยม

บทนำ 

ปฏิบัตินิยม: ธรรมชาติของความรู้และความหลากของระเบียบวิธี 

พหุนิยมเชิงระเบียบวิธีในสังคมศาสตร์ 

ความรู้คือการปฏิบัติและการเข้าใจตนเอง 

พลังการเปลี่ยนแปลง: การวิจัยเชิงปฏิบัติและการพัฒนานโยบาย 

หลังโครงสร้างนิยมและหลังนวสมัยนิยม 

การรื้อสร้าง

วงศาวิทยา 

สรุป